Dat onderwijs zzp’ers er zijn en dat zij (zonder tussenpartij) tegen een lerarensalaris ingezet kunnen worden is bekend. Toch is het vreemd dat het onderwijs het nog steeds moet doen met aannames. VOSABB zocht het uit en sprak met het ministerie, de belastingdienst, schoolbestuurders, zzp-nederland, juriisten, scholen en Flexleerkrachten.
TEKST: Lucy Beeker. Het lerarentekort stelt schoolbesturen voor lastige dilemma’s. Wat kunnen ze nog doen als er nauwelijks sollicitanten komen voor vacatures? Klassen naar huis sturen, dat wil niemand. De inzet van een zzp’er, een zelfstandig ondernemer, is een van de weinige overblijvende opties. Maar daarover bestaat veel onzekerheid. Mag het van de fiscus? Is het (te) duur? En hoe zit het met de kwaliteit? Naar School! zocht het uit. Een zzp’er in het onderwijs: kans of risico? Zzp’er in het onderwijs
Jeroen Goes is bestuurder van Fluvium Openbaar Onderwijs met 21 basisscholen in de Betuwe. Hij werkt regelmatig met zzp’ers als aanvulling op het onderwijspersoneel in vaste dienst. ‘Ik ben blij dat ze er zijn’, zegt hij. ‘Want het water staat ons echt aan de lippen. Tijdelijke vacatures zijn nauwelijks nog in te vullen, nu leraren kunnen kiezen uit een ruim aanbod aan vaste banen. Maar ook op een vaste vacature komt soms geen enkele reactie meer. Wat moeten we dan? Het onderwijs anders inrichten, is een mogelijkheid, maar niet eenvoudig. Een structurele vierdaagse schoolweek mag bijvoorbeeld niet. We kunnen klassen ook niet elke week naar huis sturen.’ In zo’n geval is een zzp’er een van de laatste kansen om een bevoegde leerkracht voor de klas te krijgen.
Geen bemiddelingskosten
Goes maakt dan gebruik van het onlineplatform Flexleerkracht.nl, waar hij rechtstreeks contact kan leggen met leraren die werken als zzp’er: zelfstandige zonder personeel. Flexleerkracht.nl is geen uitzendbureau en het schoolbestuur betaalt dan ook geen bemiddelingskosten, maar alleen de gewerkte uren. In vakanties wordt de zzp-leerkracht niet doorbetaald. De tarieven van deze ‘flexleerkrachten’ liggen tussen de 55 en 65 euro per uur.
Initiatiefnemer van Flexleerkracht.nl is Jan-Willem Duim, zelf ook zzp’er in het onderwijs. Hij was vroeger leerkracht, maar begon tien jaar geleden een eigen onderneming voor webdesign. Nu het lerarentekort zo groot wordt, zet hij zijn onderwijsbevoegdheid weer in om als ‘flexleerkracht’ scholen te ontlasten. Als webdesigner bouwde hij een website waarop ook andere zzp’ers met onderwijsbevoegdheid zich kunnen presenteren. Zij betalen Duim een jaarlijkse bijdrage van 50 euro voor de vermelding op de site, waardoor scholen hen snel en makkelijk kunnen vinden. Ze maken zelf rechtstreeks afspraken met de schoolbesturen, Jan-Willem Duim zit daar niet tussen.
Denkfout
‘Ik wil er geen uitzendbureau van maken’, zegt Duim. ‘Ik wil hier niet aan verdienen. Ik hoop de scholen hiermee te helpen aan goede leraren, en zo te voorkomen dat de tekorten leiden tot nog hogere werkdruk en nog meer uitval. Ik ken de kritiek dat het werken met zzp’ers te duur zou zijn voor scholen. Maar dat is een denkfout. Het is niet de bedoeling dat deze mensen structurele vacatures invullen. Dat zou inderdaad te duur worden. Deze flexleerkrachten zijn wel snel in te zetten voor vervanging of voor tijdelijke ondersteuning in een drukke periode. Dat laatste zie ik als inval voor de uitval. Zet je een zzp’er op tijd in, dan kun je voorkomen dat vaste leerkrachten overbelast raken en uitvallen.’
‘Het water staat ons aan de lippen’
De leerkrachten die zich presenteren op Flexleerkracht.nl kiezen er bewust voor om op uurbasis te werken. Ze hebben een onderwijsbevoegdheid, maar vaak hebben ze – net als Duim – nog een andere onderneming: een coachingspraktijk, webshop of iets anders. Ze vinden het leuk om toch nog een paar dagen per week op een school te werken.
‘Per saldo zijn wij even duur als een vaste leerkracht’
Flexibiliteit Arthur Krijgsman (45) en Tineke de Jong (50) zijn zulke zzp-leerkrachten. Krijgsman, die in het Utrechtse IJsselstein woont, was ICT’er, maar begon daarnaast in 2005 een eigen onderneming als professioneel fotograaf. In 2011 begon hij – naast zijn werk en gezin – heel gemotiveerd aan de pabo omdat hij het leraarsvak aantrekkelijk vond. Sinds hij zijn diploma haalde in 2015 werkte hij al op verschillende basisscholen. Eerst in een vaste baan, het laatste jaar als zzp’er. Krijgsman: ‘Ik houd van flexibiliteit en ondernemen, want ik wil ook mijn fotografiebedrijf wat uitbouwen. Nu heb ik een opdracht om tot de zomervakantie twee dagen per week les te geven op de openbare 16e Montessorischool in Amsterdam. Ik doe het met plezier.’ Tineke de Jong woont in Sneek en heeft 24 jaar ervaring in het onderwijs, maar gaf haar vaste baan op voor andere plannen. Die gingen echter niet door, waarna ze een eigen coachingspraktijk begon. ‘Ik had graag weer een vaste baan in het onderwijs gehad, maar die vond ik hier in Friesland helaas niet. Toen heb ik een presentatie gemaakt op Flexleerkracht.nl, en daarna zat ik snel vol!’ De Jong heeft op dit moment twee opdrachtgevers in het onderwijs. Ze werkt op basisscholen in Veenendaal en Almere.
Vooroordeel
Krijgsman en De Jong kennen het vooroordeel over zzp-leerkrachten: ‘Die willen wel de lusten, maar niet de lasten van het vak’. Maar daar herkennen ze zich helemaal niet in. ‘Vergaderingen en rapportgesprekken: daar lopen wij niet voor weg, die doen wij ook’, zeggen ze. De Jong verblijft zelfs van zondagavond tot en met vrijdagmiddag in een bed and breakfast, omdat het heen-en-weer rijden naar Sneek te veel tijd kost. ‘Ik leef hier alleen voor mijn werk, maar ik breng uitsluitend de afgesproken uren op school in rekening’, zegt ze. ‘Deze manier van werken is intensief, want op de verschillende scholen moet ik me steeds aanpassen aan werkwijze en methodes. Ik loop echt de kantjes er niet af. Ik heb een onderwijshart, ik doe het voor de kinderen.’ Beiden benadrukken dat hun manier van werken het schoolbestuur geen extra geld kost: ‘Wij krijgen geen vakantiegeld, geen pensioenrechten, en betalen zelf onze nascholing en onze belastingaanslag. Per saldo zijn wij ongeveer even duur als een vaste leerkracht’, rekent Krijgsman voor.
Aandurven
Toch merken deze zzp’ende leerkrachten in de praktijk dat lang niet alle schoolbesturen met hen willen werken. ‘Sommige besturen zeggen letterlijk dat ze het niet aandurven, vanwege de houding van de Belastingdienst’, aldus De Jong. En ook Krijgsman merkt dat: ‘Ik word soms gebeld door enthousiaste schooldirecteuren die me graag willen inzetten, maar als puntje bij paaltje komt worden ze teruggefloten door hun bestuur.’ Die terughoudendheid van schoolbesturen heeft alles te maken met onduidelijkheid over de juridische status van de zzp’er in het onderwijs. Omdat zij het werk alleen zelf op een bepaalde plek en bepaalde tijd kunnen verrichten, zou er sprake zijn van een arbeidsrelatie. In dat geval moeten de schoolbesturen deze leraren behandelen als een werknemer. Dat betekent onder meer: pensioenpremie en belasting inhouden. Doen de werkgevers dat niet, dan bestaat er een risico op een naheffing van de Belastingdienst. Dat risico is voor veel schoolbesturen reden om af te zien van de inzet van zzp’ers. Ook al blijven ze zitten met onvervulbare vacatures en moeten ze soms klassen naar huis sturen – toch gaan ze vanwege de fiscale risico’s liever niet in zee met een zzp’er
De inspectie over zzp’ers
De Inspectie van het Onderwijs zegt desgevraagd dat schoolbesturen moeten zorgen voor onderwijzend personeel dat bevoegd en bekwaam is en beschikt over een VOG. ‘Een zzp’er die aan die eisen voldoet, vinden we beter dan geen leraar’, aldus woordvoerder Bart van den Berg van de inspectie. Maar hij vervolgt: ‘Wij zijn in het algemeen wel kritisch over een te hoge mate van flexibele schil, omdat we vrezen dat dit ten koste gaat van de betrokkenheid bij het onderwijs en meer lasten neerlegt bij het overig personeel.’ Als een schoolbestuur veel flexibel personeel heeft, moet het kunnen uitleggen waarom hiervoor is gekozen. Kortom: zzp’ers zijn voor de inspectie geen probleem, als het er maar niet te veel worden.
‘Geen ondernemer? Flauwekul’
Maarten Post, voorzitter van ZZP Nederland, de grootste organisatie van zzp’ers met 45.000 leden, kent de onzekerheid rond zzp’ers in het onderwijs. ‘De aanname van de Belastingdienst is: in het onderwijs kun je geen ondernemer zijn’, zegt hij. ‘Maar wij hebben altijd gezegd: dat is flauwekul. Ook in het onderwijs kunnen zelfstandigen worden ingezet voor tijdelijke projecten tegen normale tarieven. Dat ze het werk op een bepaalde plaats en volgens een vast rooster moeten doen, geldt net zo goed voor opdrachtnemers in andere sectoren. Denk aan de bouw, denk aan mensen die spoorrails leggen, noem maar op. Dat is geen werkgeversgezag, maar opdrachtgeversgezag. Een zelfstandig ondernemer is iemand die voor meerdere opdrachtgevers werkt, zelf de prijs bepaalt, op zijn eigen manier werkt en ondernemersrisico loopt.’ ZZP Nederland is hierover al lang in gesprek met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. ‘Want wat ik nu zie gebeuren,’, zegt Post, ‘is dat payrollbedrijven misbruik gaan maken van de onzekerheid. Een slechte ontwikkeling, waardoor de zelfstandigen hun ondernemerschap kwijtraken en opdrachtgevers extra duur uit zijn. Ik adviseer schoolbesturen om uitzendbureaus te mijden en altijd direct zaken te doen met een echte zzp’er, een zelfstandig ondernemer.’
Geen boetes tot 2020
Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid werkt aan het ontwerp van een algemene opdrachtgeversverklaring, die een eind moet maken aan de onzekerheid. Intussen geeft de Belastingdienst op zijn website aan dat werkgevers tot 1 januari 2020 geen boetes of naheffingen krijgen. Tot die datum wordt niet gehandhaafd en na die datum zou de nieuwe opdrachtgeversverklaring in werking moeten treden. Alleen: niemand kan zeggen of die opdrachtgeversverklaring straks ook geldt voor het onderwijs.
Principe
Ellen Voskuilen is bestuurder bij Zaan Primair, het bevoegd gezag van 28 openbare basisscholen in Zaanstad en omgeving. Een regio waar het lerarentekort groot is. Zij zegt: ‘We hebben wel eens gewerkt met een detacheringsbureau, maar dat doen we niet meer. Dat kunnen we financieel niet bolwerken, maar het gaat ook om het principe: wij werken met publiek geld dat bestemd is voor onderwijs, dat mogen we dan niet uitgeven aan een commerciële partij als een uitzendbureau. Heel pervers vind ik het dat die bureaus proberen leraren weg te lokken – zelfs met cadeaus – om bij hen in dienst te komen, waarna wij die leraren tegen extra hoge bedragen weer kunnen inhuren. Daar werk ik niet aan mee.’ Maar Voskuilen erkent dat een zzp’er met wie het schoolbestuur als opdrachtgever zelf rechtstreeks zaken doet, iets anders is. Daartegen heeft ze geen principiële bezwaren. ‘Wij werken wel met zzp’ers voor een flexibele schil van specialistische leraren. Maar leraren die voor de klas komen te staan, al is het tijdelijk, die krijgen bij ons altijd een volledig contract met cao-rechten en doorbetaling in vakanties. Ik zie niet in waarom je dat per uur zou gaan betalen. Ja, als iemand zelf niet anders wil en wij niemand anders kunnen vinden: ja, dan moeten we misschien wel. Onder druk wordt alles vloeibaar. En die tijd komt er wellicht aan. Want als het zo doorgaat, hebben we straks wel geld, maar geen mensen.’
Urgentie
Dat laatste signaleert ook schoolbestuurder Jeroen Goes van Fluvium. Hij pleit voor meer coulance in de regelgeving met betrekking tot zzp’ers in het onderwijs. ‘Dat de overheid zo rigide omgaat met die fiscale eisen, laat een gebrek aan urgentiegevoel zien’, zegt hij. ‘De nood is echt hoog. Het is onze opdracht om goed onderwijs te verzorgen voor het budget dat we daarvoor van het ministerie van Onderwijs krijgen. Dan kan het toch niet zo zijn dat het ministerie van Financiën dat geld deels weer terugeist als we een bevoegde zzp’er voor de klas zetten, alleen omdat hij zzp’er is? In de huidige markt moeten we blij zijn dat die er nog zijn. In een lege vijver kun je niet vissen. Leraren zijn momenteel zo schaars, dat ze soms in sollicitatiegesprekken al een hogere schaal bedingen. En als je het niet doet, stappen ze gewoon naar een ander bestuur en heb je weer niemand. Dat geldt overigens ook voor schooldirecteuren, die zijn ook haast niet meer te vinden. Wat we nodig hebben, is vooral verruiming van de regelgeving. Zodat we zonder risico zzp’ers kunnen inzetten. Ik doe een dringende oproep aan de overheid: wees ruimhartiger’
